Ordon Julian Konstanty (1810–1887), uczestnik powstania 1830/1 r., oficer w służbie piemonckiej, tureckiej i włoskiej, garibaldczyk. Ur. 16 X w Warszawie, był drugim z 5 synów Karola Franciszka, rewizora generalnego komory celnej w Warszawie, i jego pierwszej żony Małgorzaty z Naimskich. Osierocony przez matkę w 3 roku życia, wychowywany był przez ojca. W l. 1823–8 uczęszczał do Liceum w Warszawie, w sierpniu 1828 wstąpił do baterii pozycyjnej artylerii konnej gwardii. Wtajemniczony w przygotowania powstańcze, wziął udział w wydarzeniach 29/30 XI 1830. Walczył w 4 baterii artylerii konnej pod Dobrem, Wawrem, Grochowem, Dębem Wielkiem, Iganiami, Tykocinem, Złotoryją i Ostrołęką. Za odwagę wykazaną w bitwie pod Ostrołęką otrzymał srebrny Krzyż Virtuti Militari (6 VI), awans na podporucznika (13 VI) i dowództwo baterii. Do końca lipca przebywał w Modlinie, potem wrócił do Warszawy. Dn. 2 IX gen. Józef Bem powierzył mu dowództwo artylerii reduty nr 54 na Woli. Rankiem 6 IX redutę zaatakowały kilkakrotnie liczniejsze siły wroga. W krótkim pojedynku artyleryjskim Rosjanie rozbili działa, otoczyli redutę i wdarli się na nią od tyłu. Wówczas, w niewyjaśnionych okolicznościach, wyleciał w powietrze skład prochu i amunicji reduty, zabijając lub raniąc kilkuset Rosjan i obrońców. O. uległ poparzeniu i kontuzji, ale ocalał. Wzięty do obozu jenieckiego w Nadrzynie, po tygodniu otrzymał zwolnienie na kurację do domu. Gdy wrócił do zdrowia, uciekł z bratem Emilem do Galicji i zamieszkał u Edmunda Krasickiego w Lesku.
W r. 1832 przystąpił do spisku Józefa Zaliwskiego, planując wkroczenie na Wołyń. Zagrożony aresztowaniem, ukrywał się w Zakładzie Ossolińskich we Lwowie, a po klęsce wyprawy schronił się w dobrach rodziny Brandysów w Kalwarii i Wielkich Drogach. Latem 1833 został przerzucony do Cieplic, skąd piechotą przedostał się do Drezna. Tam otrzymał paszport angielski i wyjechał do Londynu. W r. 1834 osiadł w Edynburgu i utrzymywał się z lekcji prywatnych. Jako członek Ogółu Edynburskiego protestował przeciw radykalizacji emigracji w Portsmouth i czynnie popierał zabiegi Adama J. Czartoryskiego w Anglii. Rozczarowany do polityki angielskiej, w czerwcu 1836 wyjechał do Brukseli, gdzie bezskutecznie zabiegał o to, by zostać oficerem w wojsku belgijskim. W listopadzie 1836 udał się do Hamburga i przez pół roku pomagał bratu Józefowi w prowadzeniu domu handlowego. W maju 1837 powrócił do Anglii i zamieszkał w Liverpoolu. Po otrzymaniu paszportu do Francji (starania od r. 1832) w końcu października 1838 przybył do Paryża i przez 3 miesiące starał się bezskutecznie o stałe zajęcie i ponownie o etat w armii belgijskiej. Od r. 1839 przebywał znów w Anglii (Birmingham?, Szkocja – 1 V 1841 mieszkał w Greenock, Londyn), pracując jako nauczyciel prywatny języków. Wstąpił wówczas do wolnomularstwa angielskiego, a w październiku 1847 do polskiej loży narodowej w Londynie i zbliżył się do emigracji związanej z Polskim Tow. Demokratycznym. Na wieść o wybuchu powstania w Wielkopolsce, w kwietniu 1848 opuścił Londyn i przez Paryż podążył do kraju; w Berlinie dowiedział się o upadku powstania, a władze pruskie osadziły go w więzieniu. Z pomocą studentów wydostał się na wolność i wyjechał do Hamburga. W czerwcu 1848 przybył do Paryża, a stąd do Mediolanu, do Legionu Adama Mickiewicza. Źle przyjęty przez organizatorów i odciągany przez stronników Władysława Zamoyskiego, wstąpił ostatecznie do Legii Lombardzkiej. W jej szeregach walczył 3 i 4 VIII pod Mediolanem i przeszedł do Piemontu. Po opuszczeniu Legii, w październiku 1848 został za protekcją Witolda Czartoryskiego przyjęty do armii sardyńskiej. W r. 1849 odznaczył się w bitwach pod Mortarą i Novarą, za co otrzymał podziękowanie min. wojny, medal i prawo awansu. W lutym 1850 został porucznikiem i pozostał w wojsku sardyńskim do r. 1855.
W czerwcu 1855, na polecenie A. J. Czartoryskiego, O. wziął dymisję i przeprowadził z Londynu do Turcji statek ze 100 ochotnikami i wyposażeniem wojskowym. W Szumli otrzymał dowództwo szwadronu kozaków, który przekształcił w ciągu roku (w Skutari) w baterię artylerii. W październiku 1855 doszło w Burgas do jedynego, ale serdecznego spotkania O-a z Mickiewiczem. Bateria nie wzięła udziału w walce, w lipcu 1856 została rozwiązana, a O. wszedł do Komisji Likwidacyjnej oddziału. Odznaczony orderem Medžidje IV kl., w jesieni 1856 wyjechał do Francji i osiadł w Paryżu. Za protekcją A. J. Czartoryskiego otrzymał w r. 1858 posadę profesora języków nowożytnych w Kolegium Rządowym w Meaux i pozostał na niej dwa lata. We wrześniu 1860 zwolnił się i zaopatrzony w rekomendację Czartoryskiego przybył do Neapolu, gdzie otrzymał dowództwo 1 baterii w armii J. Garibaldiego. Za zasługi w bitwie pod Volturno i Santa Maria di Capua awansował do stopnia kapitana. Po rozwiązaniu Armii Południa O. znalazł się w armii włoskiej (wiosną 1861), został zatwierdzony w stopniu, odznaczony Krzyżem Oficerskim Korony Włoskiej i naturalizowany (1863). W l. 1862–7 O. był komendantem cytadel w Brescii i Palermo, twierdz w Ventimiglia i Vinadio, sędzią komisji d’Inchiesta przy trybunale wojennym i zastępcą dyrektora zakladów zbrojeniowych w Torre Annunziata. W wojnie 1866 r. nie brał udziału; w r. 1867 został przesunięty w stan pozasłużbowy. Przez dwa lata starał się o powrót do czynnej służby, później jedynie o awans i emeryturę. Z pomocą W. Czartoryskiego i przyjaciół włoskich otrzymał w r. 1869 stopień majora oraz tymczasową emeryturę, zamienioną w r. 1872 na dożywotnią. Od r. 1867 mieszkał we Florencji, ale rozglądał się za nową pracą cywilną (koleje, szkoła) lub służbą w wojsku (Austria, Prusy) i w tym celu odwiedzał Paryż (1868), Kraków i Lwów (1871/2?, 1874, 1882/3). W r. 1872 otrzymał w Bari posadę profesora języka angielskiego, z której zrezygnował po roku.
O. interesował się wydarzeniami w Polsce i Europie, wierząc do końca w wojnę ogólnoeuropejską. Związany z Hotelem Lambert, konsekwentnie odmawiał udziału w zabiegach demokratów (w r. 1862 – odmowa instruktorstwa w szkole wojskowej w Cuneo, w r. 1863 – w wyprawie do Polski, w r. 1866 – w akcji antyaustriackiej). Żył w małym gronie przyjaciół we Florencji, wzbudzając swoją osobą zainteresowanie przyjezdnych Polaków i emigracji postyczniowej. Ostatnim publicznym wystąpieniem O-a było przewodniczenie delegacji polskiej na pogrzebie Garibaldiego (1882). Z upływem lat tracił zdrowie, przed śmiercią ogłuchł i zniechęcony, w nocy z 3/4 V 1887 wystrzałem z pistoletu odebrał sobie życie. Po wojskowym pogrzebie we Florencji ciało, zgodnie z wolą O-a, zostało spalone, a prochy 6 XI 1891 przewiezione przez Ludwika Ostaszewskiego do Lwowa i złożone w grobowcu Baczyńskich na cmentarzu Łyczakowskim. Przeniesienie w dn. 29 XI 1896 urny do osobnego grobu połączone było z uroczystą manifestacją; na grobie odsłonięto, istniejący do dziś, pomnik O-a dłuta Tadeusza Barącza. Drugi pomnik ku czci O-a ufundowano w r. 1931 na miejscu reduty nr 54 i odsłonięto w r. 1937. O. rodziny nie założył.
W świadomości społecznej O. jest przede wszystkim bohaterem „Reduty Ordona” A. Mickiewicza. Legenda jego czynu powstała już w r. 1831, towarzyszyła O-owi za życia, kreując go na «żywy sztandar wolności» (Teofil Lenartowicz). W rzeczywistości O. był odważnym i dobrym artylerzystą, ale człowiekiem skromnym. Przekazał kilka ustnych i pisemnych relacji o przebiegu walki na reducie, lecz nie umiał czy nie chciał rozstrzygnąć sporu o to, jak doszło do jej wysadzenia (przypadek czy rozkaz?, O. czy ktoś inny?). Spór pasjonował przede wszystkim historyków wojskowości i literatury, publicystów i uczestników walki, przyczyniając się w l. 1881–1937 do powstania bogatej literatury o O-ie. Po r. 1945 rozgorzała z kolei polemika wokół oceny czynu O-a (szczyt heroizmu czy zbędna «bohaterszczyzna»? np. T. Łopalewski, „Namiestnik narodu”, W. 1955; Z. Załuski, „Siedem polskich grzechów głównych”, W. 1962 i dalsze wyd.; S. Mrożek, „Śmierć porucznika”, W. 1963). Mimo polemik pozostał O. symbolem patriotyzmu, jego imię noszą szkoły, ulice (np. w Krakowie) itp.
Portret przez Michała Adama Sozańskiego, Florencja 1882 (oryginał do r. 1939 u M. Sozańskiej w W.); Fot. [b. r.] nieznanego autora (oryginał do r. 1939 w B. Ossol.); Fot. [b. r.] nieznanego autora (oryginał do r. 1939 w Muz. WP w W., sygn. 1025); Fot. kolorowa nieznanego autora (oryginał do r. 1939 w B. Ossol.); Medalion gipsowy z otoką z brązu T. Barącza (oryginał do r. 1939 w Galerii Narod. we Lw.); Płaskorzeźba wykonana przez T. Lenartowicza, Florencja 1886; – Bibliogr. historii Pol. XIX w., I–II; Łempicki S., Bibliografia historii literatury i krytyki literackiej polskiej za 1906, Lw. 1910 (bibliogr.); Mała Enc. Wojsk.; W. Enc. Ilustr.; W. Enc. Powsz. (PWN); Uruski; Paszkiewicz M., Lista emigrantów polskich w W. Brytanii otrzymujących zasiłki od rządu brytyjskiego w latach 1834–1899, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II; Katalog wystawy powstania listopadowego, Lw. 1930 (inform. ikonogr.); Katalog wystawy powstania listopadowego, W. 1931 (inform. ikonogr.); Lewak-Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; – Bartoszewicz K., Legenda o Ordonie, „Tyg. Ilustr.” 1912 nr 46–8; Ciałowicz K., Spór o Redutę Ordona, „Tyg. Ilustr.” 1937 nr 37, 38; Giller A., Weterani powstania listopadowego. J. K. Ordon, w: Album Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Rapperswil 1881–4 I z. 4 s. 386–91; Hartleb K., Legenda i prawda o Ordonie, w: Powstanie listopadowe, Lw. 1931 s. 339–42 (reprod.); Jędrzejewicz J., Zwycięstwo pokonanych, W. 1974; Kleiner J., Mickiewicz, L. 1948 II cz. 1 s. 472; Korotyński W. S., J. K. Ordon, „Tyg. Illustr.” 1887 nr 229; Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830, Lw. 1881; Lewak A., Dzieje emigracji polskiej w Turcji, W. 1935; Mierosławski L., Bitwa warszawska w dniu 6 i 7 września 1831, P. 1888 I 36–8, 72–4; Ostrowski A., Garibaldi, W. 1969; Pawłowicz E., Z życia Ordona, Lw. 1896 (bibliogr., reprod.); Puzyrevskij A. K., Wojna polsko-ruska 1831, W. 1889 s. 431; Rembowski A., Wysadzenie reduty, „Kur. Warsz.” 1906 nr 110; Sandler S., Reduta Ordona w życiu i poezji, W. 1956 (bibliogr., reprod.); Szenic S., Ani triumf, ani zgon, W. 1971 (bibliogr.); – Bartkowski J., Wspomnienia z powstania 1831 i pierwszych lat emigracji, Kr. 1967; Falkowski J., Upadek powstania polskiego w 1831, P. 1881 s. 200; Gniewosz J.N. z Oleksowa, Gen. E. Lange, „Sztandar Pol.” 1879 nr 18–20; Gwoździk, Szturm Warszawy 6 i 7 IX 1831, „Gaz. Narod.” 1879 nr 46; Jabłonowski L., Pamiętniki, Kr. 1963; Kołaczkowski K., Wspomnienia, Kr. 1901 V 101–7; Lewiński J., Pamiętniki z 1831, P. 1895; Listy legionistów Adama Mickiewicza z lat 1848–1849, W.–Kr. 1963; Mickiewicz W., Pamiętniki, W. 1927 II 207–8; Miłkowski Z., Udział Polaków w wojnie wschodniej, Paryż 1858; Ordon K., Reduta O-a przez niego samego opisana we Florencji, we wrześniu 1880, „Gaz. Narod.” (Lw.) 1882 nr 226 s. 6–11; tenże, Życiorys własny. 1882, „Tęcza” 1937 nr 11 s. 29–33 (reprod.); Patelski J., Wspomnienia wojskowe z l. 1823–1831, Kr. 1880; Sołtyk R., La Pologne…, Paris 1833 II 409–10; Świtkowski T., O wzięciu Woli dnia 6 IX 1831…, Paryż 1833 s. 9–13; Szokalski W., Pamiętniki, „Arch. Hist. Med.” R. 5: 1926 z. 2 s. 247; Umiński J., Relation de l’attaque de Varsovie, Paris 1832 s. 15; [Zamoyski W.], Jenerał Zamoyski 1803–1868, P. 1930 VI; Źródła do dziejów wojny polsko-rosyjskiej 1830–1831, Wyd. B. Pawłowski, W. 1931–3 I–IV; – „Bulletin littéraire, scientifique et artistique Polonais” (Paris) 1887 nr 33 s. 36, nr 34 s. 32–3 (wspomnienie o J. K. O-ie); „Czas” 1887 nr 102 s. 2 (informacja o śmierci O-a); „Il Diritto” 1887 nr z 10 V (art. O. Ordona); „Gaz. Narod.” (Lw.) 1887 nr 106, 108, 109, 111 (T. Lenartowicz, wiersz pt. „Ordon”, tenże, Życiorys O-a i mowa pogrzebowa); „Gaz. Narod.” (Zakroczym) 1831 nr 3 (informacja o śmierci O-a); „Kur. Pol. w Paryżu” 1887 nr 84 s. 2–3 (J. K. Ordon); „Kur. Warsz.” 1879 nr 235 i 1887 nr 263; „Stolica” 1963 (fot.), 1964 nr 11 s. 7 (fot.), 1967 (fot.); – AP w W.: Księgi metrykalne II cyrkułu Warszawy nr 83/1810; B. Czart.: rkp. 3655, 5315, 5478 t. 1, 1156/ew., 1157/ew., 1168/ew., 1169/ew., 1542/ew. (Korespondencja O-a i o O-ie z l. 1833–69); B. Jag.: rkp. 6877 (Życiorys O-a); B. Kórn.: rkp. 2468, 2500, 2553, 2555–2556, 2575 (Listy i mater. dotyczące O-a z l. 1855–60); B. Narod.: rkp. 7012, 7343 (List O-a i artykuł Korotyńskiego); B. Ossol.: rkp. 6587 (A. Wołyński – Życiorys O-a i mater. dotyczące Reduty), 13290, 13293 (korespondencja T. Lenartowicza); B. PAN w Kr.: rkp. 2028 t. V, 2159 t. XIV (Mater. do życiorysu O-a); Ponadto materiały wykorzystane przez innych autorów i częściowo publikowane: Arch. Min. della Guerra Torino: rkp. 682795 (Stan służby O-a), B. Pol. w Paryżu: rkp. 378, 414, 419–423, 695 (Korespondencja O-a i mater. Bartkowskiego o O-ie), Muz. A. Mickiewicza w Paryżu: rkp. 14, 772, 1035 (życiorys własny O-a, korespondencja O-a i o O-ie); Krzyże, medale, odznaki, wstęgi wojskowe i wolnomularskie, dyplomy, paszporty i inne pamiątki po O-ie znajdowały się do r. 1939 w Zbiorach Lubomirskich i B. Ossol. we Lw.
Jan Wszołek
Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.